Poznaj regiony Programu PL-UA – obwód zakarpacki

Czy znacie już wszystkie regiony objęte Programem Interreg NEXT Polska – Ukraina 2021-2027? Jeśli nie, zapraszamy do naszej serii krótkich artykułów – dziś zabieramy Was do zachodniej części Ukrainy, do wyjątkowego obwodu zakarpackiego!

Zakarpacie to unikalny region Programu, graniczący z czterema państwami: Węgrami, Słowacją, Rumunią
i Polską, charakteryzujący się niezwykłą różnorodnością przyrodniczą i kulturową. Trudna historia tego regionu, kształtowana przez różne kultury i imperia, stworzyła unikalną mozaikę języków i tradycji. Położenie geograficzne w pobliżu europejskich stolic sprawia, że jest on otwarty na współpracę, dialog
i wymianę. Ze względu na łagodny, ciepły klimat i dużą liczbę słonecznych dni często Zakarpacie nazywane jest „krainą słońca”. Przyroda jest tu bogata, a ziemia obficie obdarza mieszkańców różnorodnymi owocami. Odwiedzających przyciągają zapierające dech w piersiach górskie krajobrazy, urokliwe miasta i zamki oraz pieczołowicie pielęgnowane tradycje ludowe.

Region jest prawdziwą perłą turystyczną. Ponad 80% jego powierzchni zajmują góry, rozciągające się z północnego zachodu na południowy wschód. Są to obszary o bogatych walorach przyrodniczych, porośnięte lasami mieszanymi, przecięte rzekami, wodospadami i urokliwymi jeziorami górskimi. Unikalne ekosystemy zachowały się w trzech parkach narodowych – Użańskim, Synewyrskim i „Zaklętej Krainie” – oraz w Karpackim Rezerwacie Biosfery, który należy do światowej sieci UNESCO.

Zakarpacie jest popularnym celem podróży o charakterze leczniczym i rekreacyjnym. Jego unikalne źródła mineralne, wody termalne, świeże górskie powietrze i niezapomniane krajobrazy przyciągają turystów i wczasowiczów przez cały rok. To tutaj znajduje się Dragobrat – najwyżej położony ośrodek narciarski w Ukrainie – oraz jezioro Synewyr, największe jezioro Ukraińskich Karpat, usytuowane na wysokości 989 m n.p.m.

Historia regionu znajduje odzwierciedlenie w jego wyjątkowej architekturze, z 12 zamkami, z których każdy kryje własną, fascynującą opowieść. Na uwagę zasługują również zabytkowe cerkwie – w tym unikatowe drewniane świątynie, z których dwie wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – opowiadają historie wieków, ludzi i wydarzeń. Wiele miast zachowało oryginalne układy urbanistyczne, reprezentujące różne epoki i style architektoniczne. Podróż w czasie umożliwiają także liczne muzea, pozwalające lepiej zrozumieć bogatą historię tego obszaru.

Zakarpacie to kraina żywych tradycji. Mieszkańcy wciąż wyplatają tu kosze z wikliny, haftują, tkają i śpiewają tak, jak czyniono to przed wiekami. A przede wszystkim – gotują! Kuchnia zakarpacka to połączenie tradycji kulinarnych narodów, które tu mieszkały: Węgrów, Słowaków, Rumunów, Żydów, Niemców i Ukraińców. Potrawy są aromatyczne, pikantne i sycące. Każda wieś ma własny sposób przyrządzania dań, dlatego festiwale kulinarne stały się nieodłączną częścią kalendarza kulturalnego. Wydarzenia te poświęcone są konkretnym potrawom lub produktom, takim jak gołąbki, lekwar (tradycyjny powidłowy dżem śliwkowy), ser bryndza, zupa rybna, miód, wino, jabłka itp.

Zakarpacie to także kraina winiarzy. Winiarstwo jest tu żywą tradycją, a lokalne wina są aromatyczne, naturalne i godne najbardziej wymagających smakoszy. Region słynie również z wysokiej jakości lokalnych produktów ekologicznych, takich jak sery, miody, herbaty ziołowe i wiele innych.

W ostatnich latach obserwuje się odrodzenie życia kulturalnego – powstają dziesiątki inicjatyw w dziedzinie turystyki, kultury i przemysłów kreatywnych. Zakarpacie coraz częściej staje się planem filmowym dla ukraińskich i międzynarodowych produkcji, co podkreśla rosnący potencjał twórczy regionu.

Z gospodarczego punktu widzenia region rozwija się w oparciu o kilka kluczowych sektorów. Należą do nich: pozyskiwanie i obróbka drewna, produkcja artykułów spożywczych i napojów, inżynieria maszyn, usługi spa i wellness, turystyka oraz rolnictwo. Na Zakarpaciu z sukcesem działają przedsiębiorstwa powstałe dzięki inwestycjom znanych światowych firm. Funkcjonują liczne banki i ich oddziały, izby handlowe i inne instytucje infrastruktury rynkowej.

Zakarpacie to region, w którym historia i nowoczesność, przyroda i człowiek, tradycja i innowacja współistnieją w harmonii, tworząc wyjątkową przestrzeń do życia, rozwoju i odkrywania.

Liczba ludności: 1,3 mln osób

PROJEKTY

Choć Zakarpacie nie ma przejścia granicznego z Polską, w ostatnich latach udało się nawiązać trwałe więzi transgraniczne z polskimi regionami i wdrożyć szereg udanych inicjatyw. Projekty realizowane w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020 (PBU) obejmowały wszystkie cele i priorytety tematyczne.

PROJEKTY PBU NA ZAKARPACIU

*budżet i dofinansowanie dotyczą wyłącznie partnerów z obwodu Zakarpackiego

Dzięki dużemu projektowi infrastrukturalnemu RRTB, osoby cierpiące na gruźlicę mogą otrzymać wykwalifikowaną opiekę medyczną w oparciu o nowoczesne metody. Kolejny projekt medyczny – HealthyCities – skierowany jest do uczniów. Dzięki niemu udało się zmodernizować gabinety medyczne w placówkach szkolnych i przeprowadzić wśród dzieci podstawowe badania kliniczne.

Dobro ludzi nie jest możliwe bez odpowiedniego rozwiązania kwestii bezdomnych zwierząt. Projekt CBC4animals wyznaczył nowy poziom jakości w tej dziedzinie i zaoferował szereg innowacyjnych rozwiązań. Wybudowany ośrodek kontroli zwierząt w Wynohradiwie stał się miejscem, w którym nawet setka czworonożnych przyjaciół człowieka może otrzymać niezbędną pomoc medyczną i znaleźć nowych właścicieli.

Zakarpacie jest inicjatorem innowacyjnych rozwiązań także w innych obszarach. Organizacja „FORZA” z Użhorodu zrealizowała projekt SUMCITYNET, w ramach którego opracowała i wdrożyła nowe koncepcje, dzięki którym miasta stały się bardziej dostępne dla każdego.

Bogate dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze stało się bazą wielu ciekawych projektów służących rozwojowi turystyki. Przykładami są: BRAND mający na celu promocję rejonu użhorodzkiego, HISTrenght popularyzujący dziedzictwo historyczne miasta Chust, WoodenTreasure rozwiązujący problemy konserwacji i promocji drewnianej architektury sakralnej czy WineAcademy, popularyzujący dziedzictwo winiarskie regionu. Wyjątkowym projektem był również CarpathianSky, który wprowadził zupełnie nowy rodzaj turystyki – obserwację gwiazd w Użańskim Parku Narodowym. W efekcie projektu CarpathianBee pojawił się kolejny ciekawy obiekt kulturowy – skansen pasieczny. Podjęto też szereg działań mających na celu zachowanie autochtonicznej rasy pszczół – tzw. „karpatki”.

Za sprawą projektu Rosettes we wsi Kołoczawa wybudowano centrum kulturalno-artystyczne, które stało się miejscem wydarzeń kulturalnych i zajęć dla dzieci. Projekty 2cultures i HemarHeritage skupiały się na dziedzictwie teatralnym. Zespoły dziecięce i młodzieżowe przygotowały spektakle oparte na twórczości polskich dramaturgów – „Pies, który zerwał się z łańcucha” i „Cud biednych ludzi”. Z kolei projekt Moviecities był próbą spojrzenia na miasta oczami nastolatków i opowiedzenia o atrakcjach turystycznych poprzez film i animację. W projekcie EthnoTour partnerzy zgłębiali i popularyzowali wyjątkowe tradycje i historię Łemków.

Wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa w regionie zapewnił projekt SECINCARP. W ramach realizacji projektu, strażacy zakupili wozy strażackie, a ratownicy podnieśli swoje kwalifikacje .

PROJEKTY PL-UA NA ZAKARPACIU

*budżet i dofinansowanie dotyczą wyłącznie partnerów z obwodu Zakarpackiego

W nowej edycji Programu, czyli Interreg NEXT Polska – Ukraina 2021-2027, w regionie zostanie zrealizowanych 10 projektów regularnych, w priorytetach ZDROWIE i ŚRODOWISKO oraz 3 duże projekty infrastrukturalne (DPI) w priorytetach ŚRODOWISKO i DOSTĘPNOŚĆ.

Dwa DPI w priorytecie ŚRODOWISKO rozpoczęły już realizację. UP2FireSafety jest wyjątkową inicjatywą, ponieważ łączy cztery ukraińskie obwody (iwanofrankiwski, lwowski, zakarpacki i tarnopolski) oraz województwo podkarpackie w Polsce i ma na celu stworzenie wspólnego ukraińsko-polskiego zintegrowanego systemu monitorowania, zapobiegania i szybkiego reagowania na pożary lasów w regionie Karpat. Dzięki DPI WATER usprawnione zostaną sieci wodociągowe i kanalizacyjne oraz systemy zaopatrzenia w wodę, co będzie miało pozytywny wpływ na środowisko.

Podobne działania przewidziano także w dwóch projektach regularnych – Water4Life oraz RiverCare. W ramach projektu WaterGardens działania obejmują wspólną koncepcję działań adaptacyjnych do zmian klimatu, modernizację istniejących i stworzenie nowych systemów monitorowania środowiska oraz stworzenie mapy zagrożeń dla Użhorodu.

W zakresie ochrony środowiska i bioróżnorodności w obwodzie zakarpackim realizowane są 2 projekty. BioGreenInfra rozwija zieloną infrastrukturę wokół szpitali, wprowadza ogrody terapeutyczne i zielone alejki oraz prowadzi wspólne badania i szkolenia z zakresu ekologii. Youth4EcoEdu skupia się na przeprowadzeniu kompleksowego audytu parków, którego wyniki posłużą do opracowania skutecznych strategii ich odbudowy. Po obu stronach granicy powstaną również interaktywne centra edukacyjne, które zmienią naukę w ciekawą podróż. Z kolei projekt SAFETY, w którym uczestniczy Rada Wsi Kołoczawa ma poprawić bezpieczeństwo środowiska i ludności zamieszkującej obszar przygraniczny poprzez zwiększenie możliwości i szybkości działania służb podczas akcji ratowniczych. W projekcie powstaną 2 modułowe centra bezpieczeństwa, zakupiony zostanie sprzęt ratowniczy i 3 samochody ratowniczo-gaśnicze, partnerzy zorganizują także wspólne szkolenia.

Dzięki projektom Future4Kids, NonInvasiveCare, CROSSDIAM i RescueFirstAid poprawi się jakość usług medycznych. Przedsięwzięcia obejmują przebudowę bloku operacyjnego, zakup nowoczesnego sprzętu medycznego i ratowniczego oraz wspólne działania na rzecz podniesienia kompetencji personelu medycznego, w tym wspólne szkolenia, konferencje i wizyty studyjne.

W celu jeszcze lepszego poznania tego wyjątkowego obwodu, zapraszamy na rozmowę z Vasylem Ivancho, pierwszym zastępcą Przewodniczącego Zakarpackiej Obwodowej Administracji Państwowej, który jednocześnie jest członkiem Komitetu Monitorującego Programu.

Patrząc na dotychczasowe doświadczenia obwodu zakarpackiego w Programie, jak oceniłby Pan efekty realizacji projektów i ogólne zaangażowanie regionu?

W porównaniu z poprzednimi latami możemy mówić o znacznym postępie zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. W poprzedniej edycji Programu, w perspektywie finansowej 2014-2020, w obwodzie zakarpackim zrealizowano 16 projektów. Obecnie, w trwającej perspektywie, mamy ich już 12, na różnych etapach realizacji – a to jeszcze nie koniec. Obejmują one m.in. modernizację systemów kanalizacyjnych i oddziałów chirurgicznych oraz zakup specjalistycznego sprzętu medycznego. Przygotowujemy również duży projekt infrastrukturalny dotyczący przebudowy odcinka drogi H-13. Ponadto trwa nabór małych projektów w priorytecie WSPÓŁPRACA. Biorąc pod uwagę duże zainteresowanie, spodziewamy się jeszcze większej liczby projektów, które przyniosą kolejne pozytywne efekty.

Które z obecnie realizowanych w obwodzie zakarpackim projektów, Pana zdaniem, będą miały największy długofalowy wpływ?

W obwodzie zakarpackim realizowanych jest obecnie kilka projektów w dwóch priorytetach – ZDROWIE i ŚRODOWISKO. Obszary te uważamy za kluczowe zarówno w czasie wojny, jak i w przyszłości, w kontekście zrównoważonej odbudowy regionu. Przykładowo, Centralny Szpital im. Ostapa Wicińskiego w Chuście, „Obwodowy Szpital Dziecięcy” Zakarpackiej Rady Obwodowej oraz „Obwodowy Szpital Kliniczny im. Andrija Nowaka” Zakarpackiej Rady Obwodowej realizują wspólne projekty z partnerami z Polski. Obejmują one nie tylko zakup wysokiej klasy sprzętu medycznego, ale także prace remontowe, modernizację infrastruktury, wdrożenie telemedycyny oraz programy wymiany zawodowej. Tego rodzaju inicjatywy stanowią strategiczny krok w kierunku stworzenia zupełnie nowego poziomu usług medycznych w tym regionie przygranicznym. Co istotne, przyczyniają się one nie tylko do rozwoju systemu ochrony zdrowia, ale również do wzmocnienia wspólnego bezpieczeństwa, odporności humanitarnej oraz budowania więzi zawodowych między Ukrainą a Polską.

Które obszary mają największy potencjał do współpracy między instytucjami z obwodu zakarpackiego i ich polskimi partnerami? Jakie potrzeby regionu można zaspokoić dzięki projektom transgranicznym i co ukraińscy beneficjenci mogą wnieść do takich partnerstw?

W obecnych realiach współpracy transgranicznej priorytet powinny mieć te obszary, które nie tylko łączą regiony we wspólnych wyzwaniach, ale również umożliwiają tworzenie synergicznych modeli zarządzania. Nie jest to wyłącznie zagadnienie o charakterze regionalnym, lecz element szerszego, ogólnokrajowego trendu w zakresie współpracy transgranicznej. W tym kontekście za najbardziej perspektywiczne uznajemy: ochronę środowiska, opiekę zdrowotną oraz rozwój instytucjonalny. Sektory te w dużej mierze opierają się na zaangażowaniu kapitału ludzkiego, aktywności samorządów lokalnych oraz zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Jednym z najbardziej integrujących pomysłów jest rozwój modeli zarządzania opartych na zasadach decentralizacji. Ma to szczególne znaczenie w świetle doświadczeń krajów Unii Europejskiej, gdzie polityka regionalna opiera się na silnych kompetencjach wspólnot lokalnych, a agencje rozwoju regionalnego odgrywają kluczową rolę nie tylko w rozwoju gospodarczym, ale także w sferze ekologicznej i społecznej. Równocześnie ukraińscy beneficjenci mają w tych obszarach wiele do zaoferowania. Przede wszystkim wnoszą elastyczność, zdolność adaptacji i innowacyjność w warunkach kryzysowych. Społeczności i instytucje w obwodzie zakarpackim działają od kilku lat pod stałą presją – wojny, masowych przesiedleń ludności, zniszczeń infrastruktury i ograniczonych zasobów. W efekcie wypracowały unikalne rozwiązania w zakresie organizacji usług medycznych, społecznych, edukacyjnych i środowiskowych, które mogą być cennym przykładem dla partnerów europejskich w obszarze zarządzania kryzysowego i budowania odporności.

Obwód zakarpacki nie posiada przejścia granicznego z Polską ani wieloletnich, silnych więzi historycznych czy kulturowych z polskimi partnerami. Mimo to w każdej edycji Programu beneficjentom udaje się znaleźć wspólne pomysły i skutecznie realizować projekty. Co naprawdę łączy Zakarpacie z polskimi regionami i co mogłoby stanowić trwały fundament współpracy?

Szczerze liczymy, że w najbliższym czasie zapadnie pozytywna decyzja o otwarciu przejścia granicznego między Zakarpaciem a Polską. Wielokrotnie poruszaliśmy i wspieraliśmy tę kwestię. Choć dzielimy z Polską zaledwie 33,4 km granicy państwowej, potencjał współpracy jest wyjątkowo duży. W przyszłości planujemy uruchomienie rowerowo-pieszego przejścia granicznego, które mogłoby stać się zarówno symbolicznym, jak i praktycznym krokiem w kierunku zacieśnienia relacji. Obecnie Zakarpacie i sąsiadujące z nim regiony polskie ponoszą wspólną odpowiedzialność za bezpieczeństwo i stabilność w regionie. Pełnoskalowa wojna Rosji przeciwko Ukrainie znacząco zwiększyła potrzebę niezawodnej współpracy humanitarnej, logistycznej i infrastrukturalnej. Dlatego nasze regiony aktywnie rozwijają partnerstwa w zakresie ochrony ludności, zarządzania kryzysowego, wspólnego reagowania na sytuacje nadzwyczajne, wsparcia osób wewnętrznie przesiedlonych oraz wzmacniania odporności społeczności. Ten nowy wymiar partnerstwa opiera się na zaufaniu, dotychczasowych doświadczeniach współpracy transgranicznej oraz wspólnej wizji pokojowej i bezpiecznej przyszłości Europy.

Zapraszamy do śledzenia strony internetowej Programu, na której będziemy publikować kolejne odcinki cyklu „Poznaj regiony Programu PL-UA”.

Poprzednie artykuły można znaleźć pod linkami:

Poznaj regiony Programu PL-UA – województwo podlaskie

Poznaj regiony Programu PL-UA – obwód iwanofrankiwski

Poznaj regiony Programu PL-UA – województwo mazowieckie