Jak tereny zielone dostosowują się do potrzeb ludzi i wyzwań środowiskowych
Parki to znacznie więcej niż tylko ozdobne tereny zielone w miastach. W XXI wieku służą one jako narzędzia adaptacji klimatycznej, przestrzenie spójności społecznej, centra ochrony różnorodności biologicznej oraz innowacyjne modele zarządzania środowiskiem miejskim. Tendencje te są również widoczne na pograniczu polsko-ukraińskim, gdzie zarządzanie zieloną infrastrukturą jest ściśle powiązane z różnymi wyzwaniami środowiskowymi, społecznymi i gospodarczymi. Lokalne społeczności poszukują skutecznych rozwiązań poprzez projekty współpracy transgranicznej.
Doświadczenia związane z projektami takimi jak GreenAction, WildInCity, ParksMatter i CitiesOfGreen, realizowanymi w ramach naszego Programu, pokazują, w jaki sposób parki stopniowo przekształcają się z fragmentarycznych i często zaniedbanych terenów zielonych w wielofunkcyjne systemy adaptacyjne.
Od terenów rekreacyjnych do infrastruktury dostosowującej się do zmian klimatu
Dziesięć, dwadzieścia lat temu parki miejskie były postrzegane głównie jako miejsca spacerów. Obecnie ich rola się zwiększa: przyczyniają się do zaspokajania potrzeb ekologicznych, społecznych i infrastrukturalnych.
Główne kierunki transformacji obejmują:
• odporność na zmiany klimatu: strategie ograniczania upałów, retencji wody deszczowej i poprawy jakości powietrza,
• ochronę różnorodności biologicznej: rozwój biotopów miejskich, ochrona i wzmacnianie cennych ekosystemów oraz tworzenie korytarzy ekologicznych dla migracji gatunków,
• funkcje społeczne: możliwości integracyjnej rekreacji, edukacji i wzmacniania więzi społecznych,
• wartość miejską: poprawa jakości życia, rozwój ekoturystyki i zwiększenie atrakcyjności okolicznych obszarów.
Elementy te stanowią podstawę projektów wspieranych przez nasz Program w ramach priorytetu ŚRODOWISKO. Łączy je wspólna idea tworzenia nowoczesnych przestrzeni, które są zarówno komfortowe dla mieszkańców, jak i przyjazne dla środowiska. Aby to osiągnąć, zastosowano różne podejścia i narzędzia.
GreenAction: Parki jako infrastruktura dostosowująca się do zmian klimatu
Projekt GreenAction pokazuje, w jaki sposób parki mogą integrować rozwiązania techniczne, zachowując jednocześnie swój naturalny wygląd.
Najważniejsze działania:
• wzmocnienie brzegów rzek poprzez sadzenie drzew,
• utworzenie obszarów retencji wody deszczowej i terenów zielonych w celu złagodzenia skutków, upałów i intensywnych opadów deszczu,
• projektowanie „naturalnych” krajobrazów, które nie wymagają dużych nakładów w utrzymaniu,
• działania edukacyjne i zaangażowanie społeczności w planowanie i zazielenianie przestrzeni publicznych.
✅ Wynik: Parki stają się częścią miejskich systemów zarządzania ryzykiem klimatycznym, a nie tylko przestrzeniami estetycznymi.
WildInCity: Współistnienie miast i dzikiej przyrody
Projekt WildInCity koncentruje się na integracji dzikiej przyrody ze środowiskiem miejskim. Tradycyjnie parki są zbyt wypielęgnowane — częste koszenie, przycinanie i usuwanie martwego drewna ogranicza siedliska ptaków, owadów i małych ssaków.
WildInCity wprowadza nową równowagę poprzez:
• tworzenie „dzikich stref” z naturalną roślinnością i ekologicznymi mikrośrodowiskami,
• tworzenie ścieżek ekologicznych, „zielonych klas” i questów w celu podnoszenia świadomości na temat bioróżnorodności miejskiej,
• wdrażanie środków ochronnych dla starych drzew,
• wspólną edukację ekologiczną dla odbiorców w różnym wieku.
✅ Wynik: Mieszkańcy lepiej rozumieją procesy ekologiczne, a miejska fauna zyskuje naturalne siedliska.
ParksMatter: Nowe modele zarządzania terenami zielonymi
Projekt ParksMatter koncentruje się nie tylko na zazielenianiu, ale także na zarządzaniu. Stworzenie parku to jedno, a zapewnienie jego długoterminowej trwałości to zupełnie inna sprawa.
Główne innowacje:
• opracowanie modeli zarządzania parkami przy szerokim udziale różnych grup docelowych, w tym z wykorzystaniem Lego Serious Play,
• zatwierdzenie Planu strategicznego zarządzania terenami zielonymi,
• stworzenie zintegrowanego systemu monitorowania zasobów zielonych (inwentaryzacja trzech parków i elektroniczna baza drzew),
• silny wymiar społeczny — dialog ze społecznościami, edukacja ekologiczna na dużą skalę i integracyjne strefy rekreacyjne.
✅ Wynik: Parki są uznawane za elementy zarządzania miejskiego, umożliwiające długoterminowy, systematyczny rozwój.
CitiesOfGreen: Zielona infrastruktura bez granic
Projekt CitiesOfGreen koncentruje się nie tylko na rozwoju poszczególnych terenów zielonych, ale także na tworzeniu sieci skwerów, czego przykładem są Siedlce. Ponadto projekt kładzie nacisk na zwiększenie różnorodności biologicznej poprzez promowanie rodzimych gatunków roślin i uwzględnienie cech krajobrazu.
Najlepsze praktyki obejmują:
• tworzenie wielu małych terenów zielonych w całym mieście,
• zastąpienie jednolitych nasadzeń parkowych różnorodną mieszanką drzew, krzewów i roślin zielnych, które zapewniają atrakcyjność przez cały rok, z naciskiem na gatunki rodzime i przesadzanie dojrzałych drzew,
• tworzenie różnych stref funkcjonalnych w oparciu o potrzeby mieszkańców,
• wykraczanie poza granice parków — dystrybucja sadzonek dla gospodarstw domowych, prowadzenie działań edukacyjnych.
✅ Wynik: Zielone sieci stają się elementami strukturalnymi transgranicznego rozwoju społeczności, przynosząc korzyści środowiskowe i społeczno-gospodarcze.
Najważniejsze wnioski na przyszłość
Na podstawie doświadczeń zdobytych podczas realizacji czterech projektów można zidentyfikować kilka ważnych trendów i skutecznych praktyk, które można zastosować w przyszłych inicjatywach, zwiększając w ten sposób zasięg skutecznych rozwiązań.
| Kierunek | Praktyka | Rezultat |
|---|---|---|
| Adaptacja do zmian klimatu | Zielona infrastruktura zatrzymująca wody opadowe, rozbudowa terenów zielonych | Zmniejszone ryzyko upałów i powodzi, czystsze powietrze |
| Bioróżnorodność | Podział na strefy (obszary dzikie/rekreacyjne), ochrona gatunków rodzimych, opieka nad dziką przyrodą | Zrównoważone wykorzystanie przestrzeni naturalnych i publicznych |
| Zarządzanie | Nowe modele administracyjne i monitorujące | Zrównoważony rozwój i przejrzystość |
| Integracja społeczna | Edukacja i udział społeczności | Wsparcie, zaufanie i współpraca |
| Inkluzywność | Strefy funkcjonalne dla różnych grup użytkowników, dostępność fizyczna | Równy dostęp dla wszystkich |
| Współpraca transgraniczna | Wspólne planowanie i rozwiązania | Synergia i transfer wiedzy |
Ukryte ryzyka
Chociaż intencje tworzenia atrakcyjnych i funkcjonalnych przestrzeni mogą być dobre, mogą one zostać zniweczone, jeśli nie dostrzeże się „ukrytych pułapek”.
• Zabezpieczenie finansowe: projekty często obejmują tworzenie parków, ale nie zawsze uwzględniają ich utrzymanie lub długoterminową strategię rozwoju.
• Konflikty funkcjonalne: nie zawsze łatwo jest połączyć ochronę przyrody, funkcje rekreacyjne i usługowe w parkach; „piękne” i „wygodne” nie zawsze oznacza „przyjazne dla środowiska”.
• Niepewność klimatyczna: ekstremalne warunki pogodowe wymagają elastycznego planowania i wyboru gatunków przystosowanych do zmian klimatycznych.
• Nierówny dostęp: nie wszystkie grupy społeczne mają takie same możliwości korzystania z terenów zielonych.
• Niewystarczająca komunikacja i zaangażowanie społeczności: może to prowadzić do nieporozumień i oporu wśród mieszkańców. „Dlaczego zamiast klombu jest tu chwastowisko?”, „Po co wydawać pieniądze na park? Czy nie ma pilniejszych potrzeb?”.
Rekomendacje
| 1. Zintegrowane planowanie: parki powinny być uwzględnione w strategiach ekologicznych obejmujących całe miasto. |
| 2. Podział na strefy: połączenie stref naturalnych i rekreacyjnych przy jednoczesnym zapewnieniu dobrej komunikacji ze społeczeństwem. |
| 3. Zarządzanie długoterminowe: Jak utrzymać parki po zakończeniu projektu? Mianowicie poprzez: • przekazanie utrzymania instytucjom miejskim; • tworzenie nowych obszarów chronionych we współpracy z organami administracji odpowiedzialnymi za ochronę różnorodności biologicznej i zarządzanie nią. Przy opracowywaniu uzasadnienia dla obszaru chronionego należy wybrać odpowiednią kategorię w oparciu o funkcje i cechy parku, zgodnie z przepisami środowiskowymi danego kraju. Po wyznaczeniu obszaru chronionego opracowuje się plany zarządzania i utrzymania na okres 5–10 lat, w zależności od kategorii; • zaangażowanie organizacji partnerskich. |
| 4. Monitorowanie: regularne gromadzenie danych dotyczących różnorodności biologicznej, wskaźników klimatycznych i zadowolenia mieszkańców. |
| 5. Zaangażowanie społeczności: promowanie wolontariatu, nauki obywatelskiej i edukacji ekologicznej. |
| 6. Współpraca między regionami: dzielenie się opracowanymi modelami z innymi miastami i społecznościami. |
Parki już dawno przestały być tylko „miejscami spacerów”. Dziś pomagają nam dostosować się do zmian klimatu, chronić przyrodę, dają przestrzeń do regeneracji i wzmacniają społeczności – a dzięki naszym projektom umożliwiają owocną współpracę międzynarodową.
Doświadczenia zdobyte podczas realizacji projektów GreenAction, WildInCity, ParksMatter i CitiesOfGreen dowodzą, że nowoczesny park jest żywym systemem, który odpowiada na przyszłe wyzwania, tworząc jednocześnie komfortowe i bezpieczne środowisko zarówno dla ludzi, jak i dla przyrody.
