Województwo lubelskie to malowniczy region położony we wschodniej Polsce, tuż przy granicy z Ukrainą. Stanowi fascynującą mozaikę historii, kultury i dynamicznie rozwijającej się gospodarki. Jako najbardziej wysunięty na wschód region Unii Europejskiej, Lubelszczyzna jest bramą do wschodniej Europy, łączącą tradycję z nowoczesnością. Charakteryzuje się unikalnym połączeniem bogatego dziedzictwa kulturowego, silnych tradycji ludowych i rolniczych, a jednocześnie dynamicznym rozwojem w sektorach innowacyjnych i nowoczesnych technologii.
Lublin, stolica województwa, w przeszłości był miastem królewskim i sejmowym, położonym na ważnym szlaku z Krakowa do Wilna. Dziś znajduje się na transkontynentalnych szlakach europejskich, co dodatkowo wzmacnia jego znaczenie gospodarcze i komunikacyjne. To właśnie w Lublinie, podczas sejmu w 1569 roku, podpisano Unię Lubelską, łączącą Koronę i Księstwo Litewskie w Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Najbardziej trwałą pamiątką po złotej epoce jagiellońskiej jest oryginalny styl w architekturze, nazwany renesansem lubelskim.
Wśród najcenniejszych atrakcji turystycznych Lublina warto wymienić Stare Miasto, Zamek Lubelski z Basztą Zamkową (Donżon), Archikatedrę Lubelską, Wieżę Trynitarską oraz Lubelską Trasę Podziemną. Podróżując po Lubelszczyźnie warto odwiedzić również Zamość – miasto z unikalnym zespołem architektoniczno-urbanistycznym starego miasta, będącym perełką wpisaną na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz ważnym punktem na Szlaku Renesansu Lubelskiego. Na szczególną uwagę zasługuje także Kazimierz Dolny, malowniczo położony nad Wisłą, słynący z renesansowej zabudowy, zabytkowych spichlerzy oraz artystycznej atmosfery. Miasto przyciąga turystów urokliwym rynkiem, ruinami zamku i baszty oraz licznymi lessowymi wąwozami, które sprzyjają pieszym wędrówkom.
Lubelskie to region położony pomiędzy Wisłą a Bugiem, pełen przyrody, z dwoma parkami narodowymi: Roztoczańskim oraz Poleskim.
Poleski Park Narodowy, jeden z młodszych w Polsce, zachował dla potomności obraz dawnego Polesia z jego niekwestionowanym królem – łosiem. Ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze w Parku ciągną się kilometrami drewnianych kładek nad bagnami i torfowiskami, prowadząc przez lasy i łąki oraz jeziora. Część z nich to trasy nordic walking i piesze, sprzyjające podglądaniu przedstawicieli aż 200 gatunków ptaków, w tym żurawi i bielików. Polesie, przez które płynie rzeka Bug, jest miejscem, gdzie przenikają się tradycje prawosławia, katolicyzmu i judaizmu, a mizar tatarski jest pozostałością po islamskich mieszkańcach regionu.
Przepiękna przyroda, kilometry szlaków pieszych, rowerowych oraz konnych to Roztoczański Park Narodowy. Aż 93 procent jego powierzchni zajmują lasy, głównie bory jodłowe i buczyny. Symbolem Parku jest potomek dawnych tarpanów, konik polski. Te ważące nawet 400 kg zwierzęta można z bliska obejrzeć w Ośrodku Hodowli Stajennej Konika Polskiego w osadzie Florianka, a także w ostojach w okolicach Stawów Echo i malowniczego miasta Zwierzyńca.
Lubelszczyzna oferuje również wiele możliwości aktywnego wypoczynku na wodzie. Szczególnie popularne są spływy kajakowe, które pozwalają podziwiać malownicze krajobrazy regionu z zupełnie innej perspektywy. Wśród najchętniej wybieranych tras znajdują się rzeki Bug i Wieprz, idealne zarówno dla początkujących, jak i bardziej doświadczonych kajakarzy.
Województwo lubelskie to miejsce inspiracji, gdzie odbywa się wiele interesujących wydarzeń kulturalno-turystycznych, z których każdy wybierze coś dla siebie. W stolicy regionu najbardziej znane to m.in.: Carnaval Sztukmistrzów, Jarmark Jagielloński, Lublin JazzFestival, Noc Kultury, Wielokulturowy Lublin czy Festiwal Legend Lubelskich. W Zamościu koniecznie trzeba zobaczyć widowisko Szturm Twierdzy Zamość albo wziąć udział w Zamojskim Lecie Teatralnym. Z kolei malowniczy Kazimierz Dolny słynie z Festiwalu Filmu i Sztuki „Dwa Brzegi”. Dużym zainteresowaniem cieszą się także: Letnia Akademia Filmowa w Zwierzyńcu, Festiwal Kaszy „Gryczaki” w Janowie Lubelskim, „Chmielaki” w Krasnymstawie czy Międzynarodowe Zawody Balonowe w Nałęczowie.
Lubelskie również wspaniale smakuje. Turyści odwiedzający region mogą spróbować rodzimych potraw i dań inspirowanych kuchniami różnych narodów, których przedstawiciele zamieszkiwali niegdyś Ziemię Lubelską. W kuchni regionu mieszają się, jak w tyglu, różne smaki Polski, Europy i Orientu.
W Zamościu można zjeść ormiańskie czachobili, basturmę, albo wołowe, czy baranie szaszłyki. We Włodawie króluje poleska kuchnia z wieloma wschodnimi smakami, opartymi na prostych wyrobach z mąki i kaszy, jak bliny, hreczniaki, prażuny, pielmieni, wareniki. Studzianka i inne podlaskie wsie, kiedyś zasiedlane przez tatarskich żołnierzy w służbie Rzeczpospolitej, zachowały pamięć o dawnych mieszkańcach, m.in. poprzez potrawy tatarskiej kuchni: czebureki, pieremiacze, pierekaczewnik. Najbardziej popularnym symbolem wielonarodowej kuchni regionu są jednak cebularze. Cebularz jest pierwszym wyrobem z województwa lubelskiego objętym przez Komisję Europejską znakiem Chronione Oznaczenie Geograficzne, a w Lublinie ma swoje muzeum.
Lubelska kuchnia to także znakomite w smaku, choć złożone z prostych produktów, wytworzonych w miejscowych gospodarstwach, gryczaki (placki z farszem z kaszy gryczanej i sera, pieczone w chlebowym piecu), szczególnie popularne na południu regionu. Lubelskie zajmuje pierwsze miejsce wśród polskich województw pod względem największej liczby potraw i produktów (252) wpisanych na Listę Produktów Tradycyjnych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. To najlepiej świadczy o bogactwie kulinarnych tradycji regionu i trosce w ich pielęgnowaniu i popularyzowaniu.
Lubelszczyzna to region kontrastów – z jednej strony bogata tradycja i kultura ludowa, z drugiej nowoczesna gospodarka i dynamiczny rozwój. Jej unikalne położenie geograficzne, zasoby naturalne i ludzki potencjał, czynią ją coraz ważniejszym ośrodkiem na mapie Polski i Europy. Mimo wyzwań związanych z tożsamością regionalną i transformacją gospodarczą, Lubelszczyzna posiada ogromny potencjał, aby stać się silnym i konkurencyjnym regionem, zachowując jednocześnie swoje unikalne dziedzictwo kulturowe. Odkrywanie Lubelszczyzny to podróż przez fascynującą historię, malownicze krajobrazy i dynamicznie rozwijającą się współczesność.
PROJEKTY
PROJEKTY PBU
Jako region przygraniczny województwo lubelskie w ramach Programu Polska-Białoruś-Ukraina 2014–2020 położyło szczególny nacisk na poprawę bezpieczeństwa, funkcjonowanie granicy oraz dostępność komunikacyjną.
Projekty SAFETY, Borderprotect, BCPmonitoring, Weightcomplex, FriendlyBorders, OpenBorders Zosin i RDW812 koncentrowały się na modernizacji dróg prowadzących do przejść granicznych, rozbudowie systemów kontroli i ważenia pojazdów oraz poprawie organizacji ruchu, co przełożyło się na płynniejszy, bardziej bezpieczny ruch osób i towarów oraz lepszą dostępność wschodniej części regionu. Równolegle inicjatywy Rescue, EpidSafe, ECORoads, SafeTraffic i Accessibility wzmacniały potencjał służb ratowniczych i medycznych oraz podnosiły świadomość mieszkańców w zakresie bezpieczeństwa, łącząc inwestycje w sprzęt i infrastrukturę z działaniami edukacyjnymi. Szczególne znaczenie miał projekt L4U „Lubelskie dla Ukrainy”, który jako odpowiedź regionu na konsekwencje wojny wspierał system ochrony zdrowia i bezpieczeństwa energetycznego w partnerskich obwodach Ukrainy, m.in. przez przekazanie karetek, aparatury medycznej oraz wyposażenia niezbędnego do udzielania natychmiastowej pomocy.
W obszarze środowiska i turystyki przyrodniczej projekty Bio‑reserve, PLUARoztocze, UPLA, OPALYN, GORGANY_HERITAGE, MATSYK i VeloFort skupiały się na ochronie cennych ekosystemów Roztocza i Polesia oraz rozwoju tras rowerowych i pieszych, łącząc tworzenie infrastruktury turystycznej z edukacją ekologiczną oraz wspólnym monitoringiem przyrody po obu stronach granicy. Dzięki temu Lubelszczyzna mogła konsekwentnie wzmacniać wizerunek regionu turystyki aktywnej i przyjaznej środowisku, w którym szlaki rowerowe, ścieżki edukacyjne i mała infrastruktura sprzyjają poznawaniu przyrody bez jej nadmiernego obciążania. Bardzo silny był również wymiar kulturowy Programu. Projekty Ethnic heritage, Muzea PL/BY, GothicWay, VetHeritage, TowersMysteries, KraszewskiPolesie, TwoTowers, TouchingThePast, MeetCul, 2cultures, GAMPOL, TogetherNow, MuzA i HemarHeritage służyły ochronie oraz ożywieniu wielokulturowego dziedzictwa regionu, obejmując renowację zabytków, tworzenie szlaków tematycznych, organizację wydarzeń kulturalnych i budowę wspólnej oferty turystycznej z partnerami z Białorusi i Ukrainy. Z kolei projekty East_promotion, VIRTOUR, PUFL, K&K:PolUA, BEC i inne inicjatywy promocyjne wykorzystywały narzędzia cyfrowe, nowe formy promocji oraz działania marketingowe do prezentowania oferty turystycznej i kulturalnej pogranicza, dzięki czemu województwo lubelskie stawało się coraz bardziej rozpoznawalne jako interesujący kierunek podróży i współpracy.
PROJEKTY PL-UA
W ramach Programu Interreg NEXT Polska – Ukraina 2021–2027 realizowane są liczne projekty odpowiadające na wspólne wyzwania obszarów przygranicznych w zakresie ochrony środowiska, gospodarki wodnej, adaptacji do zmian klimatu, bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia.
Istotną grupę stanowią projekty środowiskowe, takie jak GreenAction, BIODIVERSITY oraz ZeroHeracleum, których celem jest ochrona cennych przyrodniczo terenów, zachowanie bioróżnorodności oraz ograniczanie negatywnego wpływu gatunków inwazyjnych na ekosystemy.
Uzupełnieniem tych działań są inicjatywy związane z ochroną zasobów wodnych i infrastrukturą wodno-kanalizacyjną, w tym projekty CleanBugRiver, SewageLink, EcoReserve, WaterProtect, AquaForce oraz WATER, koncentrujące się na budowie i modernizacji sieci kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków, poprawie jakości wód rzek takich jak Bug oraz zrównoważonym zarządzaniu zasobami wodnymi, co ogranicza zanieczyszczenia i podnosi standardy sanitarne.
Równolegle realizowane są projekty ClimSafe, FireProtection oraz Fire&Waterproof wzmacniające odporność na skutki zmian klimatu oraz podnoszące bezpieczeństwo mieszkańców. Inicjatywy te obejmują doposażenie służb ratowniczych w specjalistyczny sprzęt, wspólne szkolenia służb z Lubelszczyzny i Ukrainy oraz wdrażanie systemów monitoringu i gotowości do reagowania na zagrożenia naturalne, takie jak pożary, powodzie czy ekstremalne zjawiska pogodowe.
Znaczącą część działań stanowią projekty z obszaru ochrony zdrowia, m.in. HealthBridges, WeCare, Rise2Health, CROSSDIAM oraz PL-UARehab. Ich celem jest modernizacja szpitali i centrów rehabilitacyjnych, wdrożenie innowacyjnych metod leczenia, szkolenie personelu medycznego oraz poprawa dostępu do usług profilaktycznych i terapeutycznych po obu stronach granicy.
Realizowane projekty przyczyniają się do wzmacniania współpracy transgranicznej, wdrażania nowoczesnych rozwiązań oraz trwałej poprawy jakości życia mieszkańców obszarów objętych Programem.
Warto zatem przyjrzeć się bliżej, jak te działania są oceniane przez osoby bezpośrednio zaangażowane w realizację Programu. O doświadczeniach województwa lubelskiego i wyzwaniach związanych ze współpracą transgraniczną rozmawiamy z Bogdanem Kawałko, Dyrektorem Departamentu Strategii i Rozwoju w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego, członkiem Komitetu Monitorującego Programu.
Jak ocenia Pan współpracę transgraniczną z partnerami ukraińskimi w ramach Programu Interreg NEXT Polska – Ukraina 2021-2027?
Które z realizowanych projektów w ramach obecnej perspektywy mają największe znaczenie dla regionu?
Jak ocenia Pan wpływ realizowanych projektów na społeczności lokalne ?
